مسير هم بخشي از سفراست!
حال و هوای سفر
مسير هم بخشي از سفراست!
گلرخ اسكويي
گرايش جديدي در طراحي و اجراي واحدهاي خدماتي-رفاهي بين‌راهي در ايران، درحال شكل‌گيري است. اين گرايش با نگرشي بر اصول عام و اوليه معماري واحدهاي بين شهري و با استفاده از تجربه‌هاي كشورهاي ديگر اجرايي مي‌شود. به قرار اطلاع، «شركت توسعه گردشگري ايران»، متولي اين طرح سراسري، در تدارك مكان‌يابي و طراحي فاز يك حدود دويست طرح براي واحدهاي خدماتي-رفاهي بين راهي است. در اين برنامه سراسري، بيش از سي شركت مهندسي مشاور معماري درگير هستند. اينان براساس طرح تفصيلي اوليه‌اي كه به سفارش شركت فوق تهيه شده‌است، و براساس جدول نيازهايي كه براي محورهاي بين شهري كشور تهيه شده‌است، تدقيق نقطه‌هاي پيشنهادي و طراحي فاز يك معماري واحدها را به عهده دارند. معماران بايد اصول عام مربوطه به اين گونه واحدها را در طرح‌هايشان دخيل نمايند:
۱- واحد خدماتي بين‌راهي به مجموعه‌اي كوچك و جمع‌وجور از چند واحد مكمل گفته مي‌شود كه نيازهاي فوري مسافران و رانندگان را در زمينه استراحت، تغذيه و فوريت‌هاي مكانيكي پاسخ مي‌دهند. بدين ترتيب، هر رستوران يا قهوه‌خانه تك‌افتاده در يك جاده را نمي‌توان «واحدخدماتي-رفاهي بين‌راهي» ناميد. هر واحد، حداقل بايد سرويس‌هاي زير را به مراجعين بدهد: رستوران، فست‌فود، فروشگاه مواد غذايي، خدمات اتومبيل، تلفن عمومي، پمپ بنزين. پمپ بنزين ممكن است فقط يك پمپ داشته باشد.
۲- مجموعه بايد داراي طرح معماري قابل قبول باشد. زيبايي‌شناسي معماري درطراحي مجموعه بايد به دقت مورد نظر طراح باشد. طرح هايي كه فاقد مهر معماران داراي ريتينگ مشخص سازمان مديريت وبرنامه‌ريزي باشند، مجوز ساخت نخواهند داشت.
۳- الزامات زيست محيطي بايد در طرح ديده شوند. علاوه برآن، معماري اين واحدها بايد متناسب با شرايط اقليمي منطقه باشد. استفاده از مصالح و ماتريال بومي براي يگانه نمودن طرح‌ها پيشنهاد مي‌شود. در صورتي كه اين الزامات در طرح‌ها درست ديده شوند، واحدهاي خدماتي محورهاي مختلف جاده‌اي كشور، شخصيت‌هاي معماري ويژه خود را خواهند داشت. و بدين ترتيب، واحد احداث شده در محور كنگان-بوشهر ، مثلاً، كپي واحد احداث شده در محور تهران-رشت نخواهد شد.
۴- در ايران، سالانه، حدود ۲۸ هزار نفر درحوادث جاده‌اي از بين مي‌روند. اين رقم بسيار بالايي است. ايجاد واحدهاي بين راهي درست طراحي شده مي‌تواند دركاهش اين ارقام بسيار مؤثر باشد. نخست بدين خاطر كه اگر رمپ ورود و خروج به واحد بين‌راهي درست طراحي شود و نشانه‌هاي معماري بنا هم درست اجرا شده باشد از تعداد تصادفات اتفاق افتاده در دور و اطراف واحدها كم مي‌شود. و دو اينكه اگر به راننده و مسافر، با ساخت واحدهاي استاندارد و اصولي در طول جاده امكان تمدد عصبي مناسب و رفع خستگي داده شود، رانندگي با آرامش بيشتر و خطرات كمتر همراه خواهد بود. بخش اول موضوع را كارشناسان ادارات راه استان‌ها در بدو اعطاي موافقت اصولي مورد مداقه قرارخواهند داد، و بخش دوم نيز مربوط به معماران است.
آنچه كه در اين برنامه حائز اهميت است، اين است كه به چنين واحدهايي به عنوان ابنيه موقت و بي‌نياز از استتيك معماري نگاه نمي‌شود. ظاهراً متوليان امور به اين نتيجه رسيده‌اند كه واحدهايي با اين ويژگي‌هاي معمارانه هم مي‌توانند توجيه اقتصادي كافي براي سرمايه‌گذاران داشته باشند و هم نياز فرهنگي گردشگران را پاسخ دهند. واقعيت هم آن است كه در يك نگاه اصولي، سفر از لحظه‌اي كه شخص از مبدأ حركت مي‌كند شروع مي‌شود و زماني به پايان مي‌آيد كه شخص به نقطه شروع اول برگشته باشد. لذا تمام مناظر و مرايا هم كه در طول سفر وجود داشته باشد، بخشي از آلبوم سفر است. بايد پذيرفت كه منها كردن زمان و مسير حركت از مبدأ به مقصد و بالعكس از يك سفر، مورد مقبولي نيست. به همين خاطر بايد به گردشگر يا مسافر اين حق و امكان را داد كه در طول مسير بتواند در ابنيه اصولي و معمارانه و به روشي آبرومند پذيرايي شود.
از سوي ديگر، ظاهراً، دوره صرف غذاي خانگي همراه مسافر در مكان‌هاي عمومي بين‌راهي دارد به پايان مي‌رسد. سفر آداب و اصول و فرهنگ خود را دارد. لذا بايد واحدهاي بين‌راهي هم از نظر فرم و بنيان معماري چنان باشند كه هم هر علاقمند و مسافري را جذب نمايد و هم امكانات متنوع وكامل پذيرايي از مسافر را دارا باشد. شايد به همين خاطر است كه در هر مجموعه، دو نوع رستوران براي دو نوع ذائقه و بودجه خواسته شده‌است.
به هرحال، اين گرايش براي معماري ايران گرايش مباركي است. متوليان امر اعلام نموده‌اند كه حتي اگر براي محورهايي سرمايه‌گذار پيدا نشود، خود دولت به عنوان يك وظيفه حاكميتي، اقدام به احداث اين واحدها خواهد نمود. اعلام مي‌نمايند كه حكومت نمي‌تواند-اصولاً- رفاه و آسايش حين سفر مسافر وگردشگر را موكول به توجيه شدن سرمايه‌گذار احتمالي نمايد. اين حق مسافر و گردشگراست كه در طول مسير در واحد خدماتي-رفاهي خوش‌ساخت وكاملي پذيرايي شود.
مبارك است.
منابع:
روزنامه اعتماد ملی، شماره ۲۳۵، چهارشنبه ۱ آذر ۱۳۸۵، صفحه معماری (ص ۹)
کلید واژه:
معماری، سفر، مرکز خدماتی و رفاهی، گردشگری
