قفس‌تان را خودتان بسازيد!
درخواست از زندانيان براي طراحي زندان فانتزي خود، نتايج جالبي به‌بار آورد!
قفس‌تان را خودتان بسازيد!
لين آيچ
مترجم:
بهروز مرباغي
طراحي فضاهاي خاص، هميشه، زيبايي و ويژگي‌هاي خود را دارد. از جمله اين فضاها زندان است. جايي كه، به اعتباري، بايد فراموشخانه‌اي باشد براي كساني كه اجتماع طردشان كرده‌است، و به اعتباري ديگر، جايي كه جامعه براي درمان بيماران خاص خود ساخته و پرداخته است. در اين ميان، البته، موضوع زندان سياسي در چارچوب‌هاي ديگري مي‌گنجد و قالب‌هاي تنگ «مددرساني» و «بازپروري» و اين‌گونه عناوين در مورد آن صدق نمي‌كند. اما در تمام اين موارد، نكته اساسي اين است كه زندان از ديد زنداني نگاه و طراحي شود يا ازديد و خواست‌هاي زندانبان. «بنياد معماري» انگلستان، نمايشگاهي از موضوع ابتكاري «طراحي زندان» توسط زندانيان برپا كرده كه گزارشش حاوي نكته‌هاي ظريفي در طراحي اين فضا است.
شايد فكر كنيد اگر از زندانيان بخواهيد زندان فانتزي دلخواه خود را بكشند، زنداني خواهندساخت با درهاي كاغذي سلول ها و صدها نردبان فرار! اما نمايشگاه «زندان‌هاي خلاق» كه توسط بنياد معماري سازمان داده‌شد، ثمرات جالب زيادي از همكاري معمار «ويل آلسوپ» با زندانيان «اچ.ام.پي.گارتري» به‌بار آورده‌است. حاصل اين همكاري نمايشگاهي است از طرح‌ها و ايده‌هايي كه يا خود زندانيان ارائه نموده‌اند و يا آلسوپ با الهام از آنها ساخته و پرداخته‌است. اين نمايشگاه كمك مي‌كند تفكر نويني از مسئله برخورد با شمار روزافزون زندانياني كه هرساله سيستم قضايي روانه زندان‌ها مي‌كند داشته‌باشيم. شايد يك بازنگري كامل به چگونگي نگهداري از مجرمين.
چنين تغييراتي مستلزم تغيير نگاه دنياي خارج از زندان به جماعت زنداني، و تأكيد بر بازپروري و آموزش از جانب سيستم قضايي است.
پروژه را گروه هنري حمايت از اصلاحات در زندان‌ها -«رايد آوت»- كليد زد و آلسوپ را متقاعد نمود كه نياز شديدي به تفكر جديد در طراحي زندان‌ها وجود دارد. آلسوپ مي‌گويد، «گفتم اين كار را مي‌كنم، فقط با اين شرط كه بتوانم با خود زندانيان كار كنم. شما در هر طرحي بايد خود ذينفع‌ها را هم دخيل و درگير موضوع نماييد. و اينجا زنداني‌ها ذينفع اصلي هستند.»
آلسوپ به يك زندان خيالي رسيد كه براساس ايده‌هاي زنداني‌ها و نيز طرح‌هاي واقعي و موفق جهان بيرون بنا شده‌بود. گروه نام اين مكان تخيلي را «زندان پاترسون» نهاد. به ياد كميسيونر اصلاح‌طلب زندان‌ها در سال‌هاي پيش از جنگ دوم جهاني، آلكساندر پاترسون، و اين پيش فرض را پذيرفت كه زندانيان بايد از بند «خوب جا افتاده‌ها» باشند كه توانسته‌اند اعتماد و امتيازاتي كسب نمايند. اگر كسي از قوانين پاترسون تخطي بكند به زندان عادي با ساختمان صلب ويكتوريايي برگردانده مي‌شود!
طرح‌هاي آلسوپ بسيار دورتر و متفاوت‌تر از آموزه قراردادي و متعارف درباره زندان‌ها مي‌رود. او بلوك‌هاي متعارف و بزرگ و تودرتو بندها و سلول‌ها را به كناري مي‌نهد و بجاي آنها واحدهاي كوچك و رنگيني مي‌نشاند كه ماكتش را بصورت پيكره‌اي واحد رنداني‌ها ساخته‌اند و ايماژهاي كامپيوتري آنها را هم آتليه آلسوپ انجام داده و الان بر ديوارهاي گالري‌هاي نمايشگاه آويزان‌اند. ايده هم واقعي و عملي است و هم زيبايي‌شناسانه. طرح به زندانيان امكان مي‌دهد كه در خوشه‌هاي ۱۲ تا ۱۵ نفره زندگي كنند. در اين طرح، به عنوان يك نوآوري شگرف، خود زنداني‌ها هستند كه كنترل مي‌كنند كه پس از اتمام كار يا آموزش چقدر از وقتشان را در سلول بگذرانند. «شما در سلول حبس نيستيد، در يك بلوك حبسيد». «كليد را بدهيد به دست زنداني، او خودش مي‌داند كي بايد درسلول را قفل بزند. بزرگ‌ترين خطر، تهديد و حمله ديگر زنداني‌هاست»
بلوك‌هاي كوچك اسكان تنها يكي از نوآوري‌هايي است كه از دل آرت‌ورك‌ها و يادداشت هاي زنداني‌ها و نگهبانان زندان بيرون آمده‌است، ايماژها و اسكيس‌هاي اين ايده ديوارهاي يك طرف نمايشگاه را پركرده. تعدادي طرح‌ها و آدمك‌هاي ويرايش نشده هم چشم‌انداز را دلپذيرتر مي‌كنند. اما طرح‌هاي زيادي خارج از عرف هم به نمايش درآمده‌اند، از جمله، پلاني براي زمين اسكيت‌بورد در كنار زندان، و چندين طرح و اسكيس براي نصب بلندگوهاي غول و گنده. با اين حال، بسياري از رسم‌ها و دياگرام‌هاي حاشيه نويسي شده به ايده‌آوردن نور و هوا به سلول‌ها مربوط مي‌شوند. زندان‌ها معمولاً تهويه ضعيف دارند و به همين خاطر در تابستان‌ها گرم و دم‌كرده و درزمستان‌ها سرد و خشك هستند. پنجره‌هاي امنيتي پلاستيكي زندان كه قابليت خشدارشدن در برابر شن و ماسه هستند، عملاً منظر بيروني آنها را غبارآلود و تيره و كثيف مي‌نمايد.
عکس یادگاری
تسهيلات ملاقات، موضوع مهم ديگري است كه مكرراً درنمايشگاه ديده مي‌شود. يكي از زنداني‌هاي خوش‌فكر، پيشنهاد راه‌اندازي استوديو عكاسي در اتاق ملاقات را داده تا زنداني‌ها بتوانند عكس‌هاي يادگاري با خانواده خود با یك گراندهاي زيبا بگيرند. اين امر به همنوايي خانواده كمك مي‌كند و بچه‌هاي زنداني مي‌توانند اين عكس‌ها را به دوست و آشنا نشان‌دهند تا عكس‌هايي از زنداني با لباس‌هاي راه راه در اتاق‌هاي كوچك نمور!
در يكي ديگر از اشارات جسورانه به روحيه يگانگي مجدد با خارج از ديوارهاي زندان، چيدمان اردوگاه مانند آلسوپ به مردم رخصت مي‌دهد كه در محيط و محوطه زندان زندگي كنند و از امكانات آن استفاده نمايند. مثلاً، استخر بزرگي در طرح هست كه ديوار زندان را مي‌شكافد. دوربين‌ها، نشانه‌ها و تجهيزات حساس، در كنار موانع امنيتي از ايمني مجموعه حمايت مي‌كنند، در عين حال كه از ديوارهاي دژ مانند و سنگين رايج زندان‌ها اجتناب شده است. آلسوپ مي‌گويد: «يك زنداني مي‌گفت كه وقتي در طبقه بالا زندگي مي‌كرد و مي‌ديد كه مردم سواره و پياده در خيابان‌ها درحركت‌اند، سر شوق مي‌آمد» «پس چرا مجموعه بايد شبيه يك زندان باشد با ديوارهاي بلند و بزرگ؟»
ظاهراً، به نظر مي‌آيد كه «زندان پاترسون» بزودي ساخته خواهدشد. با اين حال، بي‌ثمر نخواهد بود اگر روسا و مديران زندان‌ها سري به اين نمايشگاه بزنند و ايده‌هاي تازه بدست آورند. كار آلسوپ نشان‌داد كه محيط انساني بازپروري هم مي‌تواند مفيد و مؤثر باشد و هم قابل‌اطمينان، البته تا زماني كه نياز به نابود كردن منظري كه زندان در آن قرار دارد، وجود نداشته‌باشد!
××
زندان گاتري، درسال ۱۹۶۵ ساخته‌شد. به نيت مكاني براي بازپروري بزهكاران. اما به زودي تبديل به يكي از امنيتي‌ترين زندان‌هاي انگلستان شد. با افزايش سالانه تعداد زندانيان حبس ابدي، در سال ۱۹۹۱، اينجا تبديل به زندان عادي شد. و عموماً براي محكومين به حبس‌ايد.
منابع:
روزنامه اعتماد ملی، شماره ۲۹۶، چهارشنبه ۱۸ بهمن ۱۳۸۵، صفحه معماری (ص۹)
کلید واژه:
معماری، زندان، ویل آلسوپ
