رنزو پیانو در برابر میراث جهانی
رنزو پیانو در برابر میراث جهانی
استیو پرنل
مترجم:
بهروز مرباغی
«مالت» لکه‌ای کوچک در حوزه مدیترانه است، با تاریخی غنی و فرهنگی یگانه که طعم و حال‌و‌هوای نفوذِ فرهنگِ ایتالیایی، عربی و انگلیسی دارد. هم پایتخت قدیمی کشور- مدینه- و هم پایتخت تازه آن- والِتا- در فهرست محوطه‌های جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. هر دو با معماری شگفت‌انگیز بناهای ساخته‌شده با سنگ‌های نرم و گرم لایم‌استون شاخص هستند. والِتا، پایتخت امروزی کشور کوچکِ مالت در دریای مدیترانه است. این شهر در مقاومت برابر حملات آفریقایی‌ها ساخته‌شد و در طول جنگ جهانگیر دوم از سوی آلمان‌ها و ایتالیایی‌ها زیر شدیدترین بمباران‌ها قرار گرفت. والتا، با ارزش‌های فراوان تاریخی و معماری خود، «فروتن‌ترین شهر اروپا» لقب گرفته است. تاریخ معاصر جزیره به کمی پس از دفع حمله عثمانی‌ها به جزیره در سال ۱۵۶۵ برمی‌گردد. در آن زمان می‌گفتند «والتا شهری است که توسط جنتلمن‌ها برای جنتلمن‌ها ساخته شده است.
والتا، شاید کوچک‌ترین پایتخت اروپا باشد و به دلایل مختلف در دوره معاصر با تغییرات و تأثیرات متعددی مواجه شده است. شدیدترین خسارت را جنگ دوم جهانی به این شهر زد و بخش عظیمی از ساکنین را مجبور به کوچ از شهر نمود. با این حال، این شهر با حدود ۱۳ هزار نفر بر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکم‌ترین شهرهای اروپا به‌شمار می‌آید.
رادارهای معماری، معمولاً، این جزیره شاد و شاداب را مرتب رصد می‌کنند، ولی در میان تمام آثار معماری این جزیره، پروژه خاصی هست که چالش برانگیز و شایسته تعمق و توجه بیشتری است: مجموعه ساختمان پارلمان/ دروازه شهر/ محوطه جمع‌وجورِ روباز کنسرت و اپرا؛ که توسط رنزو پیانو طراحی شده است. در معماری معاصر، به‌ویژه در مراکز تاریخی، چالش بخشی ذاتی از پروژه است. از سوی دیگر، این یک گزاره شناخته‌شده است که دیکتاتورها علاقمندند مشروعیت خود را با نقر در سنگ تقدیس نمایند. با این‌حال، رهبرانِ انتخابی اندکی وجود دارند که افکار عمومی و قوانین بین‌المللی را زیرپا بگذارند تا پروژه مورد علاقه‌شان به اجرا درآید. و غیرمعمول‌تر است بگوییم پروژه‌ای سهمی در شکست انتخاباتی آنان داشته باشد، مثل پروژه‌ای که سال گذشته برای نخست‌وزیر وقتِ‌مالتا- لارنس گونزی- اجرا شد.
موضوع به سال ۱۹۸۵ برمی‌گردد که حکومت مالت از پیشنهاد رنزو پیانو برای ساماندهی والتا استقبال کرد. سال ۱۹۸۹، یونسکو میزبانی و حمایت مالیِ بازدید معمار از والتا و برپایی نمایشگاهی از راهبرد پیشنهادی او برای بازطراحی دروازه تاریخی شهر را به عهده گرفت. دروازه پیشنهادی پیانو، در حقیقت پنجمین دروازه در حصار فشروده و موثر سنگی قرن شانزدهی شهر به‌شمار می‌رود. بنای پیشین که طرح ایتالیایی خردگرایانه‌ای داشت، در سال ۱۹۶۴ به عنوان بخشی از پروژه بزرگ‌تری بود که از جمله شامل ساختمان معروف اپرا با طراحی ای.ام.باری (سال ۱۸۶۶) بود. این بنا در سال ۱۹۴۲ بر اثر بمباران‌های پی‌درپی نیروهای آلمانی و ایتالیایی ویران شد و تبدیل به نماد جنگ گردید و به‌خاطر بلاتکلیفی و بی‌تصمیمی مدیران، به‌صورت ویرانه باقی ماند.
«گونزی» پس از پیروزی انتخاباتی در سال ۲۰۰۸، تصمیم گرفت پروژه پرآوازه خود را علی‌رغم مخالفت اپوزیسیون به اجرا درآورد، پروژه‌ای که شامل دروازه تاریخی و تالار اپرا می‌شد. علی‌رغمِ تکلیفِ نقشه ساختاری شهر که مقرر کرده بود مرکز اداری و حکومتی جدید باید در بیرون از والتا احداث شود و بیش‌ترین بخش‌های حکومتی را در خود جای دهد و فقط خود پارلمان و وزارت‌خانه‌ها در قصرها و عمارت‌های والتا مستقر شوند، ساختمان جدید پارلمان هم به پرونده اضافه شد. قاعدتاً این بنا باید در محوطه تالار اپرا جانمایی می‌شد، ولی پیانو استدلال کرد که آن محوطه ظرفیت این بارگذاری جدید را ندارد و بهتر است در فضای بین اپرا و دروازه ساخته شود. در آن‌زمان مالت جزو اتحادیه اروپا شده بود، ولی پیانو بصورت مستقیم و بدون تأییدیه سازمان ذی‌ربط اروپایی به کار دعوت شد و قرارداد نوشت.
پروژه ۸۲ میلیون یورویی به روش زیر فینانس شد: ۴۰ میلیون یورو از طریق اعتبار بانک سرمایه‌گذاری اروپا، ۲۵ میلیون یورو به‌صورت مستقیم از سوی حکومت، ۱۰ میلیون یورو از سوی سازمان سرمایه‌گذاری مالیتا، که سازمانی با صددرصد سرمایه دولتی است برای تأمین مالی پروژه‌هایی که اهمیت ملی دارند و سبب غرور و افتخار جهانی کشور می‌شوند. دروازه تاریخی نخستین پروژه مورد حمایت این سازمان با این ردیف بود.
این پروژه، به نقل از مطبوعات داخلی و گفته‌های مردمی، نه فقط بخاطر شکل و ساختار مدرن آن که در دل بافت تاریخی بسیار نامأنوس و زگیلی نشان می‌دهد، بلکه به‌خاطر روشی که در انتخاب معمار و اجرا پیش گرفته شد و به شهر تحمیل گردید، در میان مردم کاملاً غیرمحبوب است، به‌ویژه از آن‌جهت که هزینه پروژه به مالیات‌های مردم شهر بار می‌شود.
ریچارد انگلند، یکی از معماران صاحب‌نام شهر، معتقد است «پروژه به مانند چراغ‌دریایی آینده شهر است. ترکیب استادانه شکوه و قدرت. ورودی فاخر و زیبا با پله‌های دو طرفه. من علاقمندم موافق پروژه باشم». با این‌حال او هم از طرحِ سالن تئاتر که برخی از شاخصه‌های اصلی مفهومیِ یگانه خود را از دست داده، چندان هم دفاع جانانه نمی‌کند. «من خیلی هم شیفته پروژه نیستم».
کل پروژه، قرار است امسال (۲۰۱۴) افتتاح شود، هرچند اپرای روباز (که به جای تالار سابق اپرا ساخته شد) در اوت گذشته مورد بهره‌برداری قرار گرفت. وب‌سایت پیانو از این پروژه به‌عنوان مرمت تالار اپرا یاد می‌کند، اما آن‌چه که امروز می‌بینیم، بیشتر یک اثر امروزی تئاتر پاپ است که تماماً با ساختار محوطه‌اش متفاوت است. ساختمان پارلمان، قابل‌قبول‌تر و دروازه تاریخی شایسته‌تر برای میراث‌جهانی به نظر می‌آید.
با لحاظ‌کردن چالش‌های آینده، حکومت مالت از ارائه به‌هنگام اطلاعات پروژه، در زمان تصمیم‌گیری و در مراحل اجرا، به سازمان جهانی میراث فرهنگی کوتاهی نمود و اکنون «سازمان فرهنگی» این موضوع را بررسی می‌کند که آیا مداخلات معماری انجام‌شده بر روی اثر ارزش‌های یگانه تاریخی و فرهنگی آن را تحت‌تأثیر قرارداده یا نه و آیا باید اثر از فهرست جهانی خارج شود یا نه. به‌نظر نمی‌آید چنین اتفاقی بیفتد؛ شاید، برعکس، دروازه شهر بیش از پیش محبوبِ مردم شود، ساختمان پارلمان مقبول افتد و فقط اپرای روباز رد و بازسازی مجدد شود.
با این‌حال، جریان امور نشان می‌دهد مسئله در حد گذاشتن سنگی روی سنگی دیگر نیست، موضوع معماری مطرح است.
حرف و حدیث‌های فوق‌الذکر، در عکس‌هایی از شهر و معماری آن، در کنار عکس‌های پروژه پیانو، کاملاً گویا است.
منابع:
به نقل از سایت معمارنت
http://www.memarnet.com/node/2262
کلید واژه:
رنزو پیانو، مالت، کتدرال، میراث فرهنگی
