قلب تاریخی سمنان – شماره ۴۴
شماره ۴۴، چهارشنبه، ۲۶ تیر ۱۳۹۲ خورشیدی، رایگان
شرکتِ مهندسیِ اردیبهشت مهرازان، دفتر معماری سمنان
شهر و زندگی
سلام،
عوامل بسیاری برای این‌که جایی را «شهر» بنامیم وجود دارد. هر آن‌جا که خیابان‌هایی و خانه‌های دارد، یا کارخانه‌ها و مغازه‌ها دارد، فی‌نفسه شهر نیست. شهر مکان زندگی انسان است. شهر مکانی برای ارتقای شخصیت و منزلت انسانی است. شهر بستر دوستی‌ها و هم‌نوایی‌ها است. شهر تاریخ دارد، ریشه و سرگذشت دارد. شهر برای بوجودآمدنش دلیل دارد. شهر سرشار از ناگفته‌ها و رموزات هستی و خلقت است. شهر موطن انسان است، اشرف مخلوقات عالم.
اما شهر در کالبد و اندام خود این مردم را می‌پرورد. این انسان‌ها در هوا و خلا زندگی نمی‌کنند. در خانه‌ها و فضاهای شهری زندگی را تجربه می‌کنند و با هوای موج‌زن در کالبد شهر پرورش می‌یابند.
در شکل‌گیری خلقیات مردم یک شهر، می‌دانیم و می‌دانند، عوامل بسیاری دخیل است، از کار و درآمد مردم تا مدیریت شهر و حاکمیت آیینی و فرهنگی آن. اما کالبد و اندام شهر هم در شکل‌گیری عادات و رفتارهای مردم تاثیر دارد. آيا می‌توان با توجه به آمارهای رفتاری مردم پی به شکل و کالبد شهر برد؟
آخرین آمار ملی نشان می‌دهد، متاسفانه، بطور متوسط از هر ۵/۵ ازدواج در ایران یک موردش به طلاق می‌انجامد. آمار خوب و خوشایندی نیست. بازهم متاسفانه، بدترین آمار را پایتخت کشورمان دارد. از هر ۹/۲ ازدواج یک مورد به طلاق می‌کشد. خیلی ناخوشایند است که بیش از یک سوم ازدواج‌ها در تهران، پایتخت شلوغ و پر مسئله، به طلاق می‌انجامد. البرز و قم هم شرایط خوبی ندارند. در البرز از هر ۵/۳ ازدواج یکی به طلاق می‌انجامد در قم از ۵/۴ ازدواج.
متاسفانه، در سمنان هم شرایط بدتر از میانگین کشوری است. یک ازدواج از هر ۶/۴ ازدواج منجر به جدایی می‌شود. خوب نیست. بیش از یک پنجم ازدواج‌ها به طلاق می‌انجامد. وضعیت بسیاری از استان‌ها بهتر از سمنان است، مثل ایلام، خراسان جنوبی، یزد.
ما را به جزییات این آمار کاری نیست. سن طلاق و کیفیت طلاق در این شهرها داستان‌های خود را دارد. برای ما، فعلا، مهم آن است در حوزه معماری و شهرسازی چه می‌توانیم بکنیم تا مردم، حداقل در ساعات فراغتِ خود، زندگی آرامی را در فضاهای دلنشین سپری کنند. این موضوع را هرگز نباید ساده بینگاریم که زندگی ما حتما از اطراف و محیط مصنوعِ ما تاثیر می‌پذیرد. بکوشیم این فضا را درست تعریف کنیم. شاید از نرخ ناملایمات بکاهد و شادابی را برای مردم به ارمغان آورد.
گلابی و معماری و ایمان
از زیبایی‌های استان سمنان، روستای موجن است. روستایی در ۳۵ کیلومتری بسطام از توابع شاهرود، با معماری پله‌ای، شیب‌دار؛ روستایی گسترش‌یافته که مردمش بنیان‌گذار آن را «منیژه» دختر افراسیاب می دانند. در این روستا هر خانواده نمادی خاص خود دارد که در اصطلاحِ محلی «توق» نامیده می‌شود. به باور اهالی، این توق نوادگان فامیل را در روزی معین باهم آشنا می‌کند و سبب وصل می‌شود. برخی از توق‌ها قدمتی ۲۰۰ ساله دارند.
معیشت مردم روستا به دامداری و کشاورزی است. سیب‌زمینی موجن و میوه‌های درختی آن در استان معروف است. در روستا و اطرافِ آن، به ندرت بتوان زمین خالی از کشت پیدا کرد. مردم زحمتکش روستا با فعالیت کشاورزی خود روستا را آباد نگه داشته‌اند و جمعیت دو هزار نفری آن همیشه مشغول به کار و کسب روزی حلال هستند. روستا مسجد و تکیه زیاد دارد. در روزهای خاص، مثل عاشورا، جمعیت روستا به بیش از ده هزار نفر می رسد. اینان، غالبا موجنی‌هایی هستند که در دهه‌های گذشته به استان‌ها یا شهرهای هم‌جوار کوچ کرده‌اند ولی هنوز علقه‌هایی در روستا دارند و در ایام خاص مثل اعیاد یا عزاداری‌ها به روستا می‌آیند.
خانه‌های قدیمی روستا با خشت و گل و سقف مسطح با تیرهای چوبی است. اغلب پشت‌بام‌ها معبر اهالی یا حیاط خانه‌های دیگر هستند. از این نظر استحکام بنا و پوشش مقاوم سقف اهمیت ویژه‌ای در معماری روستا داشت. بناهای تازه‌ساخت روستا، متاسفانه، اغلب بدون هیچ معماری و هویت خاصی ساخته می‌شوند. در این ساختمان‌ها، برخلاف رفتار اقلیمی، از بلوک سیمانی و تیرآهن بدون تمهیدات عایق‌بندی بهره گرفته می‌شود.
مناره جم، افغانستان
در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از سطح دریا، و دور از آبادی، در ۲۱۵ کیلومتری شرق هرات، در امتداد «حریرود» و در دره‌ای متصل به آن، مناره «جم» سربرافراشته است. مناره‌ای با ۶۵ متر ارتفاع بر روی مقطعی هشت‌وجهی به قطر ۹ متر، که در بالا به مناره استوانه‌ای تبدیل می شود، تمام از آجر ساخته شده‌است. کلِ بدنه مناره، خط‌نوشته‌هایی کوفی دارد و در جاهایی هم با معرق کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ و خط کوفی پوشیده شده.
عمر مناره کمی کمتر از هزار سال است. در سال ۱۱۹۴ میلادی، حدود ۹۲۰ سال پیش در زمان سلطان غیاث‌الدین گورکانی ساخته شده. او نه سال پس از ساخت مناره در ۵۰ سالگی درگذشت. مکانِ مناره، احتمالا شهر باستانی «فیروزکوه» بوده که به روایتی پایتخت تابستانی گورکانیان بود. در اطراف محوطه، تعدادی سنگِ کارشده وجود دارد که با حروف عبری حجاری شده‌اند و احتمالا مربوط به دوره زمانی سده‌های یازده و دوازده است؛ همین‌طور بقایایی از قصرها و برج‌های گورکانیان در سواحل حریرود و همین‌طور در شرق مناره.
مناره جم یکی از معدود آثار بجا مانده و حفظ‌شده از تاریخ افغانستان است که نشان‌دهنده ظرافت هنری و دقت و مهارت مهندسیِ سازه زمان خود است. معماری و تزیینات مناره از نقطه نظر تاریخ هنر بسیار باشکوه و مهم هستند، چرا که ترکیب موفقی از عناصر توسعه‌های اولیه در منطقه به روشی استثنایی است که تاثیر شگرفی بر هنر و معماری دوره های بعدی منطقه می‌گذارد. در مجموع، این اثر نمونه‌ای برجسته از معماری و تزیینات دوره اسلامی در آسیای مرکزی است و نقش مهمی در آثار ممالک دیگر هم گذاشته؛ شاید بتوان «منار قطب» دهلی هند را که ساختش در سال ۱۲۰۲ شروع و در اوایل سال‌های ۱۳۰۰ به اتمام رسید، تحت تاثیر این مناره دانست.
ایستگاهِ اتوبوس
در شهرهای مدرنِ امروز، خواه در آمریکا و خواه در آسیا، می‌کوشند مردم را به استفاده از حمل‌و نقلِ عمومی ترغیب کنند. ضمن آن‌که در یک اقتصاد سالم و منطقی، طبیعتا، افراد جامعه علاقمند و قادر نیستند همه سفرهای شهری را با ماشین شخصی انجام دهند. بنزین و دیگر مواد فسیلی انرژی به قدر کافی گران است و دخل و خرج خانواده هم حسب و کتاب دارد. شاید به همین دلیل است که کشورهای اروپایی تمایلی به تشویق صنایع خودرو سازی خود ندارند و نیاز جامعه را «خودرو شخصی» نمی‌دانند. ناگفته نگذاریم که هنوز هم در تمام کشورهای اروپایی و آمریکایی تعداد اتومبیل شخصی به نسبت جمعیت بسیار بیش از ایران است. اما در همان کشورها هم داشتن خودرو شخصی به معنی استفاده از آن در تمام موارد و تمام روزها و ساعت‌ها نیست. خودرو شخصی، لزوما، برای سفرهای داخلی شهری استفاده نمی‌شود. وسایط نقلیه عمومی نقش پررنگ‌تری در جابجایی جمعیت دارد.
یکی از روش‌های تشویق مردم به استفاده از اتوبوس و قطار شهری، ساخت ایستگاه‌های زیبا و راحت اتوبوس یا ایستگاه‌های هویت‌دار مترو است. سلسله ایستگاه‌های مترو مسکو و مترو سنت‌پیترزبورگ چنان زیبا و هویت‌دار هستند که علاوه بر استفاده وسیع و کاربرد کاملا روزمره، تبدیل به مقصد گردشگری هم شده‌اند. ایستگاه‌های اتوبوسِ شهری هم چنین جاذبه‌هایی می‌توانند داشته‌باشند. در ایستگاه‌های اتوبوس اطلاعات عمومی شهری، تابلوهای زیبا و حتی آگهی‌های خاص مي‌توان‌یافت. مثلا یکی از شرکت‌های تولیدکننده مبلمان، کاناپه‌های زیبای خود را به‌جای نیمکت‌های آهنی یا چوبی ایستگاه قرارداده‌بود. در یکی از ایستگاه‌های مترو اروپایی در مسیر پله‌های زیرگذر صفحه‌هایی گذاشته‌بودند که با قدم گذاشتن روی آن‌ها صدای نت‌های موسیقی در می‌آمد.
بالاخره، به هرحیله در دل دوست رهی باید جست. ایستگاه اتوبوس دیگر یک نقطه توقف خالی نیست. باید آرامش و آسایش لازم را در همان چند دقیقه‌ای مسافر منتظر اتوبوس است فراهم نماید. چگونه؟
بهترین جا برای زندگی!
برای انتخاب شهر خوب و مکان خوب برای زندگی، چه عوامل و معیار هایی را باید سنجید؟ بهترین جا برای زندگی کجاست؟
معیارهای یک سازمان کانادایی برای ارزیابی شهرِ خوب را باهم بخوانیم:
«چه‌چیزی به یک شهر بزرگی و عظمت می‌دهد؟ وقتی دنبالِ شناسایی بهترین آبادی‌های کانادا برای زندگی، در هشمین سالِ برنامه‌مان بودیم، متوجه تمام داده‌هایی بودیم که با آن‌ها می‌توان شهرهایی را مشخص نمود که در مجموع بهترین شرایط برای زندگی را دارند.
نخست با حقوق و درآمدها شروع کردیم. بالاخره، پیش از همه، تجربه اغلب ساکنان یک شهر وقتی مثبت است که بتوانند شغلی با درآمد خوب داشته‌باشند و هروقت که اراده کنند، بتوانند شغل تازه‌ای انتخاب کنند. ما هزینه مسکن را بررسی کردیم؛ با این نگاه که این هزینه باید در مقایسه با حقوق و درآمدها، هزینه مقبول و قابل پرداخت باشد.
هوا هم عامل کلیدی بود. طبیعی است بسیاری از کانادایی ها هوای سرد را بیشتر می‌پسندند، با این حال بسیاری دوست دارند روزهای آفتابی، روزهای بالای صفر و روزهای بدونِ بارش داشته‌باشند.
نرخ جرم و جنایت هم عامل مهمی بود. دسترسی به امکانات درمانی و بهداشتی هم مهم بود.
بدین ترتیب برای انتخاب بهترین جاها برای زندگی، به شهرهایی رای دادیم که نرخ پایین جرم دارند، دسترسی مطلوب به بیمارستان‌ها و انتخاب بیشتری در روش های درمان دارند. شما چه چیزی را بیش از همه در یک شهر می‌پسندید؟
کیفیت زندگی فقط مربوط به شاخص های عملی و مادی نیست. امکان مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی به غنای زندگی‌های ما می‌افزاید، بنابراین ما به شهرهایی که در آن‌ها تعداد زیادی از مردم در حوزه هنر و ورزش فعالند، رای مثبت می‌دهیم. در زندگی شهر، از دیدِ ما، حتی مهم است که آیا شهر سینما و تئاتر درست و درمان دارد؟ به فرودگاه دسترسی دارد؟ طبیعتا، آمارها هرگز از شخصیت، سیما یا مردمی که هر مکان یا شهر را یگانه می‌کنند، صحبت نمی‌کنند، ولی می‌دانیم همین‌ها هستند که می‌گویند شهر آیا فضای دلنشینی برای زندگی است یا نه».
چنین است. شهر فقط به مواهب و نعمات مادی نیست. فرهنگ عمومی شهر، سطح دانش، خاطره‌های تاریخی مردم، ادب و نزاکت اهالی و رفتارهای اجتماعی آنان هم اهمیت زیادی دارند.
ایرانِ ما زیباست!
روستای زیارت در ناهارخوران گرگان، از یگانه آبادی‌های ایران است. این روستا تا همین چندسال پیش از این حجهت معروف بود که خانه‌ةای مردم در کل روستا پخش بود و مرزی بین خانه‌ها نبود. خانه‌ها حیاط نداشتند. تمام زمین روستا حیاط تمام خانه‌ها بود. تنور موردم و طناب رخت مردم هم در همین زمین مشترک بود. البته امروز چنین نیست. دیوارها و مرزها کشیده‌شده و «هرکسی کار خودش آتش به‌انبار خودش» شده! روستا علاوه بر ویژگی اجتماعی و مردم‌شناسی‌اش، جاذبه‌های زیبایی هم دارد.
«آبشار زیارت گرگان در جنگل ناهارخوران در جنوب گرگان همواره یکی از مهم‌ترین مناطق سیاحتی مردم این شهر بوده‌است. در امتداد جاده جنگلی ناهارخوران و پس از طی حدود یازده کیلومتر به روستای زیبای زیارت می رسید.
روستای زیارت در دامنه کوه سفیدآب یکی از مناطق تاریخی گرگان است که وجود آبشاری معروف و مرقد مبارک امازاده عبدا.. در این منطقه باعث رونق این روستا گشته است. پس از طی حدود سه کیلومتر مسیر شنی در کنار رودخانه، جنگل و مرتع می توان به کنار آبشار رسید. در طول این مسیر تعداد کسانی که از موتور سیکلت جهت سیاحت استفاده می کنند زیاد است زیرا در انتهای مسیر می بایست از میان رودخانه و شن های آن گذشت و این شرایط برای عبور اتومبیل ها مناسب نیست.
در انتهای دره بعد از عبور از مسیر باریک و کوتاهی که توسط درختان بلند جنگلی احاطه شده‌است، آبشار دوقلوی زیارت در فضایی فرح‌بخش از فراز صخره ای مملو از گل و گیاه، به پایین فرود آمده و طی سالیان سال محوطه باز و وسیعی را در زیر آبشار ایجاد کرده‌است که به دلیل نورگیری مناسب، از انواع گیاهان و درختچه های زیبا پوشیده شده‌است.
در این محل به علت رطوبت بالای محیط، صخره‌ها و تخته‌سنگ‌ها از انواع گلسنگ‌ها، سخرس‌ها و خزه‌های خوش‌رنگ پوشیده شده‌اند. در طول هفته مسافران زیادی از سراسر کشور، جهت سیاحت و تفرج به جنگل ناهارخوران و روستای زیارت وارد می‌شوند. مسافرانی که به این منطقه سفر می‌کنند، جنگلی کم نظیر را در دو طرف جاده می‌بینند که از گرگان و ناهارخوران تا روستای زیارت امتداد دارد. همچنین آبگرم معدنی و حوضچه‌های زیبای این روستا طرفداران بسیاری از سراسر کشور دارد.
(برگرفته از سایت «شهر الکترونیک گرگان»)
